Kamerschermen en de harem

Eerder schreef ik over het grote verschil tussen de binnenkant en de buitenkant in het gedrag van mijn studenten. Het leek soms alsof ik te maken had met Amerikanen die zich als Arabier verkleed hadden. Later dacht ik ook nog: zijn het geen Arabieren die Amerikaan spelen? Hoe dan ook, er lijkt, in mijn Nederlandse ogen, een vrij grote afstand te zijn tussen wat je aan de buitenkant ziet en wat er aan de binnenkant gebeurt. Voor protestants opgevoede Noord-Nederlanders is dat altijd al lastig te begrijpen en dat begint al in Maastricht, waar wij slecht hoogte krijgen van wat de mensen 'echt bedoelen'. Mijn vader zei dat katholieken niet te vertrouwen waren, met hun 'uitgestreken smoel', waarmee hij precies de buitenkant bedoelde die inderdaad in het Zuiden belangrijker is dan in het Noorden. Ik heb het gevoel dat de Arabische wereld voor ons nog lastiger is, omdat hier het idee van privacy als 'verboden terrein' heel belangrijk is. Er is een groep woorden met de stam h-r-m die allemaal iets hiervan weergeven. Harama betekent 'verbieden' of 'uitsluiten'. Het huis van een Arabier is verboden gebied. Daar is zijn vrouw, daar zijn zijn kinderen en in de traditionele samenleving heeft niemand daar iets te zoeken behalve hij zelf. Het is nog steeds niet gebruikelijk om naar iemands vrouw en kinderen te vragen, daarmee ga je de verboden grens al over, die ook in het woord 'harem' zit. Het kamerscherm in mijn klas beschermt mijn vrouwen tegen de kritische en nieuwsgierige blikken van de mannen. Het terrein is harama voor de mannen, de vrouwen voelen zich veilig. Je ziet het ook in restaurants. Ik kende van mijn verblijf in Jemen: rondom de tafel van een gezin wordt een kamerscherm geplaatst, zodat de vrouw haar sluier kan afdoen en haar gezicht kan tonen aan man en kinderen, zonder dat er ongeoorloofde blikken van buiten op haar worden gericht. En ze heeft haar mond vrij om te eten.
De grote afstand tussen binnen en buiten, tussen wat mensen privé doen en publiek tonen, zit dus in de traditionele cultuur. En dat krijgt een bijzondere rol in het moderniseringsproces hier: privé is de bovenlaag veel verder verwesterd dan dat men publiek toont. De nieuwe openheid blijft verborgen achter de traditionele geslotenheid. Eigenlijk gebeurt het ook in de klas: we tonen een vrij traditionele opzet met het kamerscherm en zo, maar feitelijk is er al heel veel mogelijk dat traditioneel niet kon. Dit kan zolang niemand het ziet en ik moet daarin als westerse leraar meespelen. Wat me tot nu toe redelijk lukt.